این روزها در صفحه حوادث روزنامهها و خبرگزاریها که نگاه کنید خبرها به ۵ دسته کلی تقسیم میشوند، جنایتها، سرقتها، تصادفات، قاچاق و مورد دیگر خبرهایی از کلاهبرداری های اینترنتی که با روی کار آمدن شبکه های مجازی در کشور بیشتر شده است از کلاهبرداری های مالی گرفته تا هتک حثیت اشخاص.
می توان پرسید با وجود هشدارهای مکرر پلیس مبنی بر آگاه سازی افراد در استفاده از ابزارهای فضای مجازی چرا مردم هنوز در دام کلاهبرداران اسیر میشوند؟
بیشترین جرایم در فضای مجازی کدامند؟
بعد از گذر از شبکه های اجتماعی توییتر و فیسبوک که به دلیل فیلتر شدن در کشور با استقبال سراسری همراه نبود، پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی مانند وایبر، لاین، تلگرام و ایستاگرام روی کار آمدند و جذابیت این شبکه ها کاربران زیادی را به خود جذب کرد.
با توجه به آمار در ایران ۴۶ میلیون کاربر فضای مجازی وجود دارد و عمده این افراد را جوانان تشکیل میدهند. سخنگوی ناجا تعداد کاربران جوان فضای مجازی را ۲۹ میلیون نفر عنوان میکند. بر اساس آمار ارائه شده توسط پلیس جرایم رایانهای ۵ ماه ابتدایی امسال نسبت به سال ۹۴، افزایش ۴۷ درصدی داشته است. حال اینکه ۸۱ درصد جرایم فضای مجازی در حوزه «مالی و کلاهبرداری» رخ می دهد.
خرید داروی آنلاین، ارسال پیام هایی با عنوان برنده شدن در ستاد هدفمندی یارانهها ، خرید بلیت های مسافری از فضای مجازی نیز از موارد نوظهور جرایم اینترنتی است و در مواردی ارسال فایل های ناشناس به ایمیل، حساب تلگرام و … باعث کلاهبرداری و خروج اطلاعات از حساب های افراد شده است.
بر اساس گفته های کمال هادیانفر، رئیس پلیس فتا بیشترین جرایم به ترتیب اولویت شامل برداشتهای غیر مجاز از حسابهای بانکی، مزاحمت های اینترنتی، موضوعات اخلاقی، نشر اکاذیب و کلاهبرداری است. که البته با تلاشهای جدی که توسط پلیس سایبری کشور در حوزههای اطلاع رسانی و آموزش عمومی شهروندان انجام شده، شاهد کاهش برداشتهای غیر مجاز بودهایم اما در این خصوص باید همکاری و تعامل سازمانها، بانک ها و مردم با این پلیس بیشتر شود.
هشدار کافی نیست
محمدهادی بیات، پژوهشگر و فعال فضای مجازی در ارتباط با عدم توجه مردم به هشدارهای پلیس فتا و افزایش جرایم فضای مجازی، میگوید: «سوالی که باید پرسید این است که، مگر هشدارهایی که در ارتباط با کمبود منابع آبی در کشور داده شد، در کشور مشترکان پر مصرف نداریم؟ یا در موضوع حوادث چهارشنبه سوری با وجود هشدارهای فراوان، هرساله هزاران نفر مصدوم نمیشوند؟ در نتیجه در قبال فضای مجازی نیز میتوان گفت که هشدار کافی نیست.»
وی با اشاره به فعالیتهای پلیس فتا میافزاید: « یک نهاد که وظیفه برخورد با جرایم را دارد، نمیتواند جامعه را آگاه کند. بلکه باید در این زمینه اطلاعرسانی صحیح و فرهنگسازی صورت گیرد. همانگونه که با کمی برخورد سلبی و آموزش، فرهنگ بستن کمربند ایمنی در بین رانندگان گنجانده شد.»
بیات با اشاره به اینکه هشدارها کافی نیست، می گوید: «باید هدف اصلی فرهنگسازی باشد، نه هشدار. این فرهنگسازی
می تواند در قالب کاریکاتور، انیمیشن، کلیپهای تصویری و بسیاری از پروژه های محتوایی صوتی، متنی و تصویری انجام شود تا یک مخاطب فضای مجازی در مقابله با هرگونه آسیب این فضا آگاه باشد.»
بیات در ادامه می گوید: «روزانه ما در معرض بمب اطلاع رسانی قرار داریم که همین موضع باعث می شود کارهای روزانه خو درا فراموش کنیم. آیا هشدارهای پلیس در خاطرمان خواهد ماند؟ مطمئنا این موضوع فراموش می شود. به همین دلیل است که نیاز به فرهنگسازی در این موضوع حس می شود تا هشدار!»
عضویت ۴۵ میلیونی ایرانیان در تلگرام
با توجه به آمار ارائه شده در فضای مجازی شبکه اجتماعی اینستاگرام و پیام رسان تلگرام بیش از پیش مورد هجوم کلاهبرداران قرار می گیرند. بر اساس آمار های ارائه شده در آبان ماه ۹۴ تعداد کاربران ایرانی تلگرام ۲۳ میلیون نفر اعلام شد که این مقدار در فروردین ماه امسال به ۴۵ میلیون نفر رسید! حال اینکه بر اساس گفته های دبیر شورای عالی فضای مجازی ۴۰ میلیون گوشی هوشمند در ایران فعال است که این بدان معنی است که ۴۰ میلیون کاربر در فضای مجازی کشور وجود دارد.
ابوالحسن فیروزآبادی،دبیر شورای عالی فضای مجازی در اظهارات اخیر خود در ارتباط با پیام رسان تلگرام گفته بود: «رشد استفاده از شبکه های اجتماعی در یک سال اخیر در کشور بسیار عجیب است به نحوی که بررسی ها از ابعاد استفاده از شبکه اجتماعی تلگرام نشان می دهد که بالغ بر ۱۰۰ هزار کانال توسط ایرانی ها در این شبکه ایجاد شده است. در همین حال در طول یک شبانه روز بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار مطلب در فضای کانال تلگرام تولید می شود.»این در حالی است که به طور متوسط هر مطلب در پیام رسان تلگرام حدود ۵۰۰ هزار بار دیده می شود. فیروز آبادی درباره فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام نیز گفت: «ایرانیها چندین میلیون فالوئر در صفحات اینستاگرام دارند و بسیاری از این صفحات در ظرف ۲۴ ساعت بیش از دو تا سه هزار کامنت به خود اختصاص می دهند حتی شاهد آن هستیم که برخی اخبار در این شبکه که حتی جزو اولین های شبکه های اجتماعی نیست بیش از ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار لایک می خورد.»
تمایل متخلفان مجازی به شبکههای پرکاربر
بیات در پاسخ به این سوال که چرا جرایم اینترنتی و به طور کلی کلاهبرداری ها بیشتر از طریق پیام رسان تلگرام و همچنین شبکه اجتماعی اینستاگرام انجام میشود؟ می گوید: «کلاهبرداران به سراغ شبکه های جذاب می روند. تنها دلیل این موضوع این است که کاربران نیز در همین شبکه ها فعالیت بیشتری دارند. دقیقا مانند یک مرکز خرید است که به دلیل محبوبیت نفرات بیشتری به آن مراجعه می کنند؛ در کنار این موضوع سرقت ها نیز به مراتب در آنجا بیشتر از مراکز دیگر خواهد بود. شبکه های مجازی نیز همین گونه است. متخلفان در شبکه های پرتردد رفتوآمد میکنند.»
وی با اشاره به اینکه ما در قوانین نیز ضعف هایی داریم
می افزاید: «در برخی کشورها برای فردی که مرتکب جرم در فضای مجازی می شود حکم های سنگینی مانند ۱۰ سال ممنوعیت از استفاده از اینترنت صادر می شود. در حالی که در ایران اگر فرد خاطی دستگیر شود در دادگاه به طور مثال جرایمی ۱۰۰ هزار تومانی شامل حالش می شود. در صورتی که ممنوعیت استفاده از اینترنت به مراتب سنگین تر از جرایم نقدی است.»
این پژوهشگر می افزاید: «هرچند ما در اجرای قوانین موجود نیز دچار مشکل هستیم اما می توان با اصطلاحات درست در قوانین در کاهش این نوع از جرائم نیز موفق باشیم. هرچند در وهله اول نیاز به فرهنگسازی استفاده از اینترنت نیز ضروری است تا اشخاص کمتر در دام متخلفان اسیر شوند.»