مصطفی‌قلی بیات معروف به صمصام‌الملک (۱۲۶۷ اراک- ۱۳۱۶ آلمان) سیاستمدار و از بنیانگذاران کشاورزی نوین ایران و موسس دانشکده کشاورزی کرج بود. وی در اواخر عمر به عنوان وزیر کشاورزی ایران مشغول به فعالیت شد.[۱]

باغ نمونه کشاورزی کرج از دیگر اقدامات اوست.[۲] در سال ۱۳۲۵ به پاس خدماتش مجسمه نیم‌تنه او در باغ کشاورزی کرج نصب شد.[۳]

زندگینامه

مصطفی‌قلی بیات، فرزند حاج عباسقلی‌خان سهم‌الملک اراکی، ملاک و نماینده مجلس و برادر کوچکتر مرتضی‌قلی بیات معروف به سهام‌السلطان[۴] و خواهرزاده دکتر محمد مصدق[۵] است. او در سال ۱۲۶۷ در سلطان‌آباد اراک به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را نزد معلمین خصوصی فراگرفت. سپس به مدت دو سال به روسیه رفت تا فنون نظامی را فرا گیرد، پس از آن که نتوانست نظام خشن و بدون انعطاف ارتش روسیه را تحمل کند به ایران بازگشت[۶] و به کار کشاورزی مشغول شد.
از راست: علی منصور، محمدعلی فروغی، مصطفی‌قلی بیات، علی‌اکبر داور و محمود جم

در ۱۲۹۶ مجددا به اروپا رفت و در فرانسه مدت چهار سال در رشته کشاورزی تحصیل کرد و از مدرسه ملی کشاورزی گرینیون فارغ‌التحصیل شد.[۷] پس از بازگشت به ایران به استخدام وزارت فلاحت، فوائد عامه و تجارت درآمد. در شهریور ۱۳۰۳ سردار سپه رضاخان رئیس الوزرا در کابینه خود تغییراتی داد و عبدالحسین تیمورتاش را به وزارت فلاحت، فوائد عامه و تجارت منصوب کرد. او نیز بیات را به معاونت خویش برگزید.
در اردیبهشت ۱۳۰۶ حسین علا به وزارت فوائد عامه رسید و بیات را به معاونت خود انتخاب کرد. وزارت فوائد عامه و تجارت در ۱۶ فروردین ۱۳۰۹ منحل شد و به جای آن دو وزارتخانه اقتصاد ملی و طرق و شوارع تشکیل شد. محمدعلی فروغی به وزارت اقتصاد ملی تعیین شد و بلافاصله بیات را به معاونت خود انتخاب کرد. در دی ۱۳۰۹ مهدی‌قلی هدایت در کابینه خود تغییراتی داد. در این تغییرات بیات نیز تغییر سمت داد و به معاونت وزارت کشور تعیین شد.
در شهریور ۱۳۱۲ مهدی‌قلی هدایت از رئیس الوزرایی کناره گیری کرد و محمدعلی فروغی وزیر امور خارجه به نخست وزیری منصوب شد. او بیات را به ریاست اداره کل فلاحت و صناعت منصوب کرد. در آذر ۱۳۱۴ که محمود جم به نخست وزیری رسید بیات در ریاست اداره کل فلاحت ابقا شد.
مصطفی‌قلی بیات در سال ۱۳۱۶ در ۴۹ سالگی به مرگ زودرس در آلمان[۸] وفات یافت.

خدمات و آثار
نخستین استادان مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی ۱۳۰۸ ش
ایستاده از راست: محمود معاضد، تقی بهرامی، میرخانی، اسفندیار اسفندیاری، ناشناس و رحمت‌الله شیبانی. نشسته از راست: جلال افشار، پرالما فرانسوی، احمدحسین عدل، مصطفی قلی بیات، لونی فرانسوی، محمدمظاهر صدیق‌حضرت، مرتضی گلسرخی.

بیات از بنیانگذاران کشاورزی نوین ایران و موسس دانشکده کشاورزی کرج بود. باغ نمونه کشاورزی کرج از اقدامات اوست.
او برای پیشگیری امراض دامی به تاسیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی و تربیت گروهی از دامپزشکان همت گماشت. او همچنین با فعال کردن مدرسه فلاحت مقدمات تاسیس دانشکده کشاورزی را فراهم آورد. در دوران خدمت او شعب خاصی برای امور دفع آفات، جنگلبانی و ایستگاه‌های کشاورزی پی‌ریزی شد.[۹]
در سالهای ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳، همه‌گیری طاعون گاوی در اردبیل و همدان ظاهر شد و به تهران رسید. از آنجا که در آن زمان به غیر از انستیتو پاستور تشکیلات مسنجم پزشکی و دامپزشکی دیگری در کشور وجود نداشت، به ناچار برای تشخیص بیماری به این موسسه مراجعه شد. اواسط سال ۱۳۰۳ مصطفی‌قلی بیات در مقام معاونت وزارتخانه فوائد عامه، مبارزه با طاعون گاوی را سرلوحه اقدامات خود قرار داد.[۱۰]
او نخستین دبیرستان پسرانه اراک را تاسیس کرد که صمصامیه نام گرفت.
بیات همچنین تمام هزینه اقامت پنج ساله علینقی وزیری در اروپا را که به منظور تحصیل موسیقی انجام شده‌بود تقبل کرد.[۱۱]
کانون فرهنگی ایران جوان

اولین گروه جوانان تحصیل کرده در اروپا که در سالهای پایانی جنگ جهانی اول به ایران بازگشتند کانون فرهنگی ایران جوان را با هدف اشاعه تمدن جدید و ترویج جنبه مثبت تمدن غرب تاسیس کردند. موسسان آن عبارت بوند از حسین افشار، مشرف نفیسی، رستم جمشیدیان، حسن شقاقی، علی‌اکبر سیاسی و محمود افشار. این کانون در بدو امر به مرام و مسلک افراد توجهی نداشت و اعضای آن منحصر می‌شد به جوانان تحصیل‌کرده در اروپا و آشنا با طرز فکر جدید. مدتی بعد حسن شهرت و تحصیلات بالاتر از لیسانس نیز به شرایط عضویت افزوده شد. در سال ۱۳۰۰ خورشیدی مرامنامه کانون انتشار یافت که اهم موارد آن عبارت بودند از استفرار حکومت عرفی در ایران، جدایی دین از سیاست، الغای کاپیتولاسیون، احداث راه آهن، محدود کردن کشت تریاک و مبارزه با افیون، تاسیس مدارس دخترانه و اجباری کردن آموزش ابتدایی و رفع موانع ترقی زنان.
پس از انتشار روزنامه ایران جوان، این کانون به حزب تبدیل شد. با تاسیس حزب ایران که تیمورتاش، وزیر دربار رضا شاه بانی آن بود و برقراری نظام تک حزبی گمان انحلال آن میرفت که با کوشش و ابتکار مصطفی‌قلی بیات به صورت کانون فرهنگی به فعالیت خود ادامه داد.[۱۲]
حزب ایران جوان در دوره ششم انتخابات مجلس هفت نفر از اعضای خود را نامزد کرد و در آگهی تبلیغاتی خود میرزا مصطفی‌قلی خان بیات فارغ‌التحصیل از مدرسه عالی فلاحت فرانسه و معاون وزارت فوائد عامه را بعنوان یکی از هفت نماینده منتخب خود معرفی کرد.[۱۳]
منابع

حسن صدیق. نامداران اراک. محمدرضا محتاط. نشر کارا، ۱۳۷۲. ۱۳۰.
بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، مصطفی الموتی، لندن، چاپ پکا، ۱۳۷۴ خورشیدی
روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، باقر عاقلی، تهران، ۱۳۷۶ خورشیدی
دکتر باقر عاقلی. «جلد اول». در شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. چاپ اول. تهران: نشر گفتار / نشر علمی، پاییز ۱۳۸۰.
خاندان بیات، پژوهشکده باقر العلوم
مصطفی قلی خان بیات، مرکز تحقیقات صدا و سیمای استان مرکزی، ۳ اسفند ۱۳۸۷
سیاستمداران ایران در اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا، ابوالفضل قاسمی، نشریه آینده ، سال پانزدهم، دی تا اسفند ۱۳۶۸
مصطفی‌قلی بیات، تارنمای اینترنتی آفتاب، ٢٢ شهریور ١٣٨۵
دیدار رئیس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران با محمود درویشیان، تارنمای پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران،
روند تحولات در قوانین و تشکیلات دامپزشکی، پرتابل سازمان دامپزشکی کشور
در یادبود هنرمردی از تبار سبز استرآباد، علی بایزیدی، سامانه الکترونیک روزنامه گلشن مهر
زندگی و فعالیت هفتاد ساله باشگاه‌های ایران، کاوه بیات، دانشنامه جهان اسلام
مجلس شورای ملی: دوره ششم، ناهید فرهادنیا، مجله پیام بهارستان، پاییز و زمستان ۱۳۸۷

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.